LAPORAN KEGIATAN PENGAMATAN UPACARA TINGKEBAN

BABAGAN 1

PAMBUKA

A.    Landasan Penelitian

       Ing tradisi Jawa, mitoni awujud rangkaian upacara adat kang tekan saiki isih  dilakoni nang  sebagian masyarakat Jawa. Upacara mitoni sawijining adat kebiasaan utawa sawijining upacara kang dilakoni ing sasi ke-7 nalika ana salah sijining wanita meteng. Kanthi pangarep arep supaya si jabang bayi kang ono kandungane ibu lan ibu kang ngandet tansah pinaringan keslametan.Tata upacara kang ditindaake nalika ngandet, yaiku siraman, nglebokna endhog ayam kampung menyang njero kain calon ibu sing dilakoake bojone, ganti busana, nglebokna kelapa gading enom, nugel lawe/lilitan benang/janur, mecahke periuk lan gayung, nginum jamu sorongan,lan  nyolong endhog, cekake yaiku upacara mitoni kang dipercaya kanggo sarana ngilangake petaka/bebaya/mala, yaiku nuduhake menawa upacara-upacara kuwi mujudake  penghayatan bagian-bagian kepercayaan lami. Kejaba kuwi, kalebu adat istiadat kang dilestarikake secara turun temurun nang sawijining kelompok sosial.

       Mitoni ora bisa dilakoni sewayah-wayah, biasane milih dina kang dianggep becik kanggo nganaake upacara mitoni. Dina kang apik kanggo upacara mitoni yaiku dina Selasa (Senin awan tekan wengi) utawa Sebtu (Jumat awan tekan wengi) lan dianaake ing wektu siang utawa sore. Kanggo papan panggonane upacara biasane dipilih ing pasren, yaiku senthong tengah. Amarga masyarakat saiki ora duwe senthong, mula upacara mitoni biasane dilakoake ono ing ruang keluarga utawa ruang kang amba kang cukup kanggo nganaake upacara.

B.   ANCASE PENELITIAN

1.      Ngerteni asal-muasal tingkeban

2.      Ngerteni uborampe kanggo tingkeban.

3.      Ngerteni urutaning acara tingkeban.

C.  GUNA MUMPANGATE PANALITEN

1.             Gawe ungkapan rasa syukur marang Gusti

2.             Nyuwun dunga marang gusti kanggo keselamatan sak suwene nalika ngandhut.

3.             Nyuwun dunga marang gusti kanggo keselamatan nalika lairan.

4.             Nyuwun dunga supaya anak ingkang lahir dados anak ingkang berbakti.

BABAGAN II

WOSING ISI

A.      Pangerten Tingkeban

Upacara tingkeban dipun tindakaken manawi kandhutanipun priyantun estri, umuri sing di kandhut wis pitung sasi. Upacara tingkeban iku salah sijine tradisi masarakat Jawa. 

B.       Ancas Para Warga Masarakat Nindakake Upacara Tingkeban

Ancase yaiku nyuwun dungo marang Gusti supaya jabang bayi lan ibu slamet anggene ngandut nganti lairan. Sakliyane iku, kanggo nglestarekake budaya leluhur.

C.      Paraga Sing Nindaake Upacara Tingkeban Lan Sing Rawuh

Sing nindakake tingkepan yaiku temanten kalih (ibu ingkang ngandut lan garwane). Nanging ning acara tingkepan iki uga diiwangi karo bapa biyung saking temanten kalih. Uga kalih tiyang ingkang sepuh (dukun bayi) ingkang nuntun acara tingkepan supaya acaranipun lancar ngantos bar. Sak durunge acara tingkepan, ana acara genduren sing diewangi lan ditekani dening dulur-dulur lan masyarakat sekitar.

D.      Piranti Lan Uborampe Kanggo Tingkepan (Alat & Bahan)

Piranti lan umbarampe ingkang digunakake ning acara tingkepan yaiku :

1.      Tumpeng (berkat)

Digunakake kanggo acara genduren sing ngundang warga sekitar lan dulur e. Isinipun berkat biasane sego, iwak pitik, jangan lombok kalian mie. Tumpenge iki tingkat pitu sing ana ning ujunge.

2.      Kendi

Kanggo nyirami temanten (wong sing ditengkepi) ing pungkasane acara iki, isine sego rogoh yaiku sego berkat.

3.      Jarik

Jarik sing digae dening temanten ingkang ditingkepi. Digunakake ing acara siraman.

4.      Kembang 7 warna

Kembang iki digunakake ing acara siramane wong sing ditingkepi. Jenise ana mawar, cempaka, kenanga, melati, sedap malem, lan melati gambir. Kembang iki dicampur dadi siji karo banyu ing genthong.

5.      Klopo enom

Kelopo iki digambari wayang

6.      Kembang jambe

                 Digae ngupyuk-ngupyuk ning sirahe temanten

7.      Rujak

Digawe saka timun, jeruk, blimbing, gedhang watu lan sak liya-liyanipun. Rujak iki nggambarake supaya bayi ingkang badhe lahir iki saget ngeramekake keluarganipun. Rujak iki diwehne langsung ing tonggo sekitar.

8.      Jajanan pasar

Jajan iki biasa ne kanggo nglengkapi tumpengan (berkat) sing badhe ne di wenehno ing masyarat. Jajan iki iso gawe dewe lan jenis e bebas lan ora ditentokake.

9.      Keleman

Keleman iki wujude uga ubi-ubian (tela, ganyang, mbote, jalar, lan saliyane), kanggo nglengkapi berkat kang arep diwehne ing masyarakat.

10.  Dawet

Dawet iki uga kangge pelengkap acara tingkepan.

            11. Jebor

                  Saka krambil

           12. Keris

                  Digawe temanten lanang sing mengko digawe medhot tali

           13. Tali lawe

                  Ditalekake ning madharane ibu sing ngandhut

           14. Takir

                 saka godhong gedhang digawe adahe jenang sengkolo

           15. Pola kependem

                 Telo,lsp

           16. Kembang setaman

                 Ning kene kembange bebas

           17. Krambil

                 Digambari wayang kumowojoyo(lanang) lan wayang

                 patih (wadon)

           18. Waluh

                 Gawe kondangan arupa buah

           19. Jenang procot

                 Jenang sing dicampur gedhang, jenang beras.

               

E.    Tata Cara Nindhaake Upacara Mitoni

1.     Siraman

Diwiwiti para sesepuh ingkang cacahipun pitu, kaleb bapa lan ibu saking ibu ingkang nembe ngandhut. Luwih becik ingkang nyirami inggih punika tiyang sepuh ingkang sampun gadhah wayah.

2.     Nglebetaken tigan ayam

Sakwise upacara siraman, dipunlajengaken upacara nglebetaken tigan ayam kampung wonten ing kain calon sang ibu déning sang garwa saking padharanipun ngantos pecah. Punika minangka simbol saha nyuwun supados bayi ingkang badhé dipunlairaken saged lair kanthi gampil tanpa alangan satunggal punapa. Padatanipun, bilih priyantun èstri ingkang nembé ngandhut sapisanan nglairaken kathah godhanipun. Awit saking punika, prelu ndedonga kaslametan, mliginipun ing wekdal pitung sasi.

3.     Ganti wusana

Salajengipun inggih punika gantos busana kaping pitu dipunrangkepi kain pethak. Kain pethak kala wau dados dhasaring busana ingkang kaping pisan minangka pralambang bilih bayi ingkang badhe dipunlairaken inggih suci saha badhe pikantuk rahamat saking Allah.

4.     Medot benang lawe

Sasampunipun ingkang calon ibu ngagem kain pethak kaping pitu gantos-gantosan, lajeng dipunadani adicara medhot lawe ingkang dipunubengaken ing padharanipun calon ibu. Dene ingkang medhot benang lawe punika inggih calon bapanipun kanthi ancas supados bayi ing kandhutan samangke saged lair kanthi gampil.

5.     Gendhong kelapa gading

Manawi lawe sampun dipunpedhot, mila calon simbah putri saking pihak calon ibu, nggèndhong klapa gadhing dipunkancani déning ibu bèsan. Nanging sadéréngipun, klapa gadhing kala wau dipunlebataken wonten ing kain ingkang dipunagem calon ibu saking nginggil liwat padharan dumugi ngandhap, lajeng dipuntampani déning calon simbah putrinipun. Ancas saking upacara punika inggih supados samangkè bayi ingkang dipunkandhut saged lair kanthi gampil tanpa rubeda satunggal punapa.

6.     Mecah kelapa gading

Rerangkening adicara ingkang salajengipun inggih calon bapa mecah klapa gadhing kasebat kanthi sadéréngipun milih satunggal saking kalih klapa ingkang sampun dipugambari Kamajaya saha Dewi Ratih utawi Arjuna kaliyan Wara Sumbadra utawi Srikandhi. Klapa kalih kala wau dipunwalik supados ingkang bapa boten saged ningali gambaripun kala wau. Manawi klapa ingkang dipungepuk kaliyan ingkang bapa ingkang gambaripun Kamajaya mila bayinipun badhé lair kakung, saha kosok walikipun bilih ingkang dipungepuk gambar Dewi Ratih, mila bayinipun éstri. (Punika namung ingkang dipunkaremaken kemawon, déréng mesti dados kasunyatan). Nanging, bilih kita nyuwun kanthi saéstu dhumateng Gusti Ingkang Maha Kuwaos, mila punapa ingkang dipungayuhaken saged kabul.

7.     Milih sega

Sakwise upacara siraman banjur upacara milih sega sing mapan wonten ing takiripun ingkang garwa. Lajeng dipunlajengaken upacara dodol dhawet saha rujak. Anggenipun bayar dodolan nganggo logam ingkang kadamel saking remukan gentheng  ingkang dipunbentuk bunder, wujud yatra logam punika. Asilipun dodolan dipunkempalaken lajeng dipunlebetaken kuali ingkang dipundamel saking lempung. Kwali ingkang sampun dipunisi kaliyan kreweng kala wau lajeng dipungepuk wonten ing ngajeng lawang. Upacara punika minangka simbol supados bayi ingkang dipunlairaken samangkè pikantuk kathah rejeki, saged kanggé nyekapi gesangipun kulawarganipun saéngga saged ngamal ingkang kathah.

BAB III

DUDUTAN LAN PANYARUWE

Dudutan

Acara tingepan iku salah siji acara saking leluhur kita. Acara iki dilakokake dening ibu ingkang ngandut 7 ulan. Tatacara lan paraga wes kasebut ing dhuwur. Ing jaman saiki, kita kudu tetep nglestarekake acara iki supaya ora sirna kegerus jaman.

acara tingkeban diadakake kanggo njaluk pandungo marang Gusti Allah supaya bisa proses ngelahirake lancar lan putra sing lahir dadi wong kang becik perilakune.

Panyaruwe

Gawe pelengkap, panulis ngewehi saran yen kita kudu luwih nglestarekake budaya jawi iki yaiku tingkeban amarga tingkeban ing jaman saiki wus jarang ditemokake.